ΑΞΙΟΛΟΓΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΨΗΦΙΑΚΗ ΕΠΟΧΗ

Η εποχή μας δικαίως έχει χαρακτηριστεί «ψηφιακή» αν αναλογιστούμε το πλήθος των ηλεκτρονικών συσκευών που κατακλύζουν την καθημερινότητά μας. Η πλειονότητα των ατόμων χρησιμοποιούν υπολογιστές σε καθημερινή βάση όχι μόνο για την τέλεση της εργασίας τους αλλά και για ψυχαγωγία, επικοινωνία, επιμόρφωση.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες «η ικανότητα του ατόμου να χρησιμοποιεί ψηφιακή τεχνολογία, εργαλεία επικοινωνιών και/ή δίκτυα για να προσεγγίζει, διαχειρίζεται, ολοκληρώνει, αξιολογεί και δημιουργεί πληροφορίες, ώστε να λειτουργεί στην κοινωνία της γνώσης» (International ICT Literacy Panel, 2002) καθίσταται ζωτική. Ο άνθρωπος καλείται να ανελιχθεί από το επίπεδο του απλού γραμματισμού, ο οποίος εξαντλείται στην εκμάθηση ανάγνωσης και γραφής, στη βαθμίδα που περιγράφεται παραπάνω και οριοθετείται ως «ψηφιακός γραμματισμός».

Ο ψηφιακός γραμματισμός, σύμφωνα με τους Alkali & Amichai-Hamburger αποτελεί μία σύνθετη έννοια η οποία εμπερικλείει τα κάτωθι στοιχεία:

1. Εικονικός γραμματισμός (photo-visual literacy): Σε αυτόν περιλαμβάνεται η ικανότητα του ατόμου να αντιλαμβάνεται πολυτροπικά κείμενα, καθώς και πληροφορίες οι οποίες παρέχονται μέσω εικόνων και γραφικών αντί για παραδοσιακά κείμενα.

2. Ψηφιακή αναπαραγωγή (reproduction literacy): Παραφράζοντας τη ρήση του Σεφέρη «ότι δεν υπάρχει παρθενογένεση στην τέχνη», ο σύγχρονος ψηφιακά εγγράμματος άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να αναδιατάξει υπάρχουσες πληροφορίες, φράσεις κλπ. προκειμένου να καταλήξει σε νέα συμπεράσματα, να δημιουργήσει νέες ιδέες, να αναθεωρήσει καθεστηκυίες απόψεις.

3.  Ικανότητα Δικτύωσης (branching literacy): Στο υπερμεσιακό και πολυεπίπεδο χώρο του διαδικτύου ο σύγχρονος άνθρωπος οφείλει να είναι εξοπλισμένος με υψηλές ικανότητες «προσανατολισμού» και εφοδιασμένος με αξιόλογες δυνατότητες ανίχνευσης και εντοπισμού φαινομενικά αταίριαστων και σκόρπιων πληροφοριών. Καλείται να σταχυολογήσει πλήθος ανερμάτιστων στοιχείων μέσα από βάσεις δεδομένων προκειμένου να βρει αυτά που εξυπηρετούν κάλλιστα και άριστα το στόχο του και στη συνέχεια να τα αξιοποιήσει προς όφελός του.

4.      Πληροφορικός γραμματισμός (information literacy): Η πληθώρα των αντιφατικών συχνά στοιχείων με τα οποία έρχεται καθημερινά αντιμέτωπος ο σύγχρονος χρήστης του διαδικτύου καθιστά περισσότερο από ποτέ αναγκαία την ύπαρξη κριτικής ικανότητας και την υποβολή κάθε νέας πληροφορίας στη βάσανο του κριτικού ελέγχου. Η άκριτη αποδοχή δεδομένων μπορεί να οδηγήσει το άτομο σε εσφαλμένα συμπεράσματα με όλους τους κινδύνους που κρύβει αυτό για τον ίδιο όσο και για το κοινωνικό σύνολο.

5.      Κοινωνικός γραμματισμός (socio-emotional literacy): Η μετακίνηση του επιπέδου επικοινωνίας από την προσωπική επαφή στην ψηφιακή-εξ αποστάσεως ανταλλαγή απόψεων κατέστησε τον κοινωνικό γραμματισμό, την πιο ουσιώδη, απαραίτητη και αναγκαία δεξιότητα για το σύγχρονο άνθρωπο. Για την απροβλημάτιστη και επιτυχή επικοινωνία του ο άνθρωπος απαιτείται να είναι άριστος γνώστης και χρήστης του netiquette. Καθώς το διαδίκτυο δε χρησιμοποιείται πλέον μόνο ως χώρος αναζήτησης και εύρεσης πληροφοριών, αλλά εξυπηρετεί και την προαιώνια λαχτάρα και ανάγκη για επικοινωνία και επαφή με άλλους ανθρώπους, ο ψηφιακά εγγράμματος χρήστης επιβάλλεται να γνωρίζει, να σέβεται και να αξιοποιεί ορθά τους νέους κανόνες που διέπουν τις ανθρώπινες σχέσεις.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ

Από τη στιγμή που οι ΤΠΕ έχουν πλέον εισέλθει δυναμικά στο χώρο της εκπαίδευσης οι εκπαιδευτικοί καλούνται να προετοιμάσουν τους ψηφιακά εγγράμματους πολίτες του μέλλοντος. Για να εξακριβώσουν την επιτυχία ή μη του εκπαιδευτικού τους σχεδιασμού οφείλουν να αξιολογήσουν τους μαθητές τους στις παραπάνω πέντε βασικές ψηφιακές ικανότητες. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης αυτής θα λειτουργήσουν ως ανατροφοδότηση για τα μετέπειτα σχέδιά τους.

Ακολουθώντας την κατάταξη των διαφόρων δεξιοτήτων, όπως αυτές παρουσιάστηκαν παραπάνω ξεκινάμε την παρουσίαση των δραστηριοτήτων εικονικό γραμματισμό (photo-visual literacy). Στους μαθητές παρέχεται μια εφαρμογή επεξεργασίας εικόνων, π.χ. Fotor (http://www.fotor.com/) -κατά προτίμηση σε mobile έκδοση- και τους ζητείται να επεξεργαστούν συγκεκριμένες εικόνες με στόχο τη δημιουργία ενός μαθητικού ημερολογίου χωρίς να τους δοθούν οδηγίες για την χρήση της συγκεκριμένης εφαρμογής. Η ποιότητα του τελικού αποτελέσματος καθώς και ο χρόνος ολοκλήρωσής του μπορούν να αποτελέσουν τα κριτήρια αξιολόγησης των μαθητών.

Ψηφιακή αναπαραγωγή (reproduction literacy): Ο καθηγητής της Λογοτεχνίας προσφέρει σε ψηφιακή μορφή ένα σύντομο διήγημα στους μαθητές και τους καλεί να το «ξαναγράψουν» δίνοντας ένα διαφορετικό τέλος αυτή τη φορά. Προσδιορίζονται τα βασικά στοιχεία τα οποία οφείλουν να παραμείνουν αναλλοίωτα και να χρησιμοποιηθούν οπωσδήποτε π.χ. αριθμός χαρακτήρων, μεταξύ τους σχέσεις κλπ. Οι μαθητές θα αξιολογηθούν με βάση τη δημιουργικότητα και την πρωτοτυπία των έργων τους.

Ικανότητα Δικτύωσης (branching literacy): Οι μαθητές καλούνται να συγκεντρώσουν επαρκές και με υψηλή πληροφορικότητα υλικό για ένα συγκρότημα, π.χ. Beatles, προκειμένου να δημιουργήσουν μια ολοκληρωμένη παρουσίαση. Η ποσότητα των πληροφοριών, η συνεκτικότητά τους, η σπανιότητα και η μοναδικότητά τους θα αποτελέσουν τους πυλώνες της αξιολόγησης της εν λόγω δραστηριότητας.

Πληροφορικός γραμματισμός (information literacy): Για να ελέγξουν την ακρίβεια, την εγκυρότητα και την αλήθεια των προσφερόμενων πληροφοριών στο διαδίκτυο οι μαθητές καλούνται να αναζητήσουν στοιχεία για μια θεατρική παράσταση την οποία ήδη έχουν παρακολουθήσει στο πλαίσιο μιας εκπαιδευτικής εκδρομής. Η περιήγησή τους οφείλει να περιλαμβάνει τη γνώμη του κοινού, των ειδικών (κριτικοί τέχνης), βίντεο στο youtube, να εξετάσουν υπάρχοντα hashtags στα διάφορα social media, να αναζητήσουν φωτογραφίες από την παράσταση στο instagram και pins στο pinterest. Τέλος, θα συντάξουν μια έκθεση αξιολόγησης στην οποία θα περιλαμβάνουν τόσο την προσωπική τους γνώμη όσο και την εικόνα που αναδύεται μέσα στο διαδίκτυο. Προφανώς, στη συγκεκριμένη δραστηριότητα θα αξιολογηθούν βάσει της κριτικής τους ικανότητας και της δυνατότητας διάκρισης ψευδών ειδήσεων.

Κοινωνικός γραμματισμός (socio-emotional literacy): Λόγω της ιδιαίτερης φύσης της συγκεκριμένης δεξιότητας η αξιολόγηση είναι επιβεβλημένο να λάβει χώρο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media). Προκειμένου όμως να προστατευτεί η ασφάλεια των μαθητών καταλληλότερος χώρος θεωρείται η πλατφόρμα Edmodo, η οποία διατηρεί όλα τα χαρακτηριστικά των κοινωνικών δικτύων αλλά εξασφαλίζει την ιδιωτικότητα των συμμετεχόντων. Σε σελίδα λοιπόν, που θα δημιουργηθεί για τις ανάγκες του μαθήματος οι εκπαιδευόμενοι θα κληθούν να τοποθετηθούν σε θέματα που απασχολούν την καθημερινότητα των ίδιων ή των οικογενειών τους, π.χ. μεταναστευτικό, ανεργία, αβεβαιότητα για το μέλλον. Οι απαντήσεις που θα δώσουν, η πορεία της συζήτησης, οι απόψεις, τα επιχειρήματα και η γενικότερη «συμπεριφορά» τους θα προσδιορίσουν το επίπεδο κατάκτησης του κοινωνικού γραμματισμού εκ μέρους τους.

Επίλογος

Όπως διαπιστώνουμε από τα παραπάνω, οι μέθοδοι αξιολόγησης που χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή διδασκαλία αδυνατούν να προσεγγίσουν με επάρκεια και στο σύνολό του τον ψηφιακό γραμματισμό. Επιβάλλεται λοιπόν να αναθεωρηθεί το υπάρχον κλίμα γύρω από τη σχολική αξιολόγηση, εισάγοντας νέες μεθόδους και διαδικασίες οι οποίες θα καταμετρούν το ποσοστό κατάκτησης δεξιοτήτων που κρίνονται αναγκαίες, απαραίτητες και ζωτικές για την «επιβίωση» του σύγχρονου ανθρώπου στο ψηφιακό περιβάλλον.

Βιβλιογραφία

Alkali, Y. E., & Amichai-Hamburger, Y. (2004). Experiments in digital literacy. CyberPsychology & Behavior, 7(4), 421-429.

International ICT Literacy Panel, (2002). Digital transformation: A framework for ICT literacy (A report of the International ICT Literacy Panel) σελ. 10 (2).

Ψηφιακός γραμματισμός

Η ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού συνυφαίνεται με την ανάπτυξη και χρήση του γραπτού λόγου. Από την εποχή της σφηνοειδούς γραφής, των ιερογλυφικών αλλά και της δικής μας Γραμμικής Β’ βασικό μέλημα των ανθρώπινων κοινωνιών υπήρξε η διάδοση της συγκεκριμένης ικανότητας μέσω συστηματικής διδασκαλίας. Το βαθύτερο νόημα του όρου γραμματισμός περικλείει αυτή ακριβώς τη δυνατότητα, τη χρήση εκ μέρους του ανθρώπου της ικανότητας ανάγνωσης και γραφής.

Με την εξέλιξη της τεχνολογίας -ειδικά τον τελευταίο αιώνα- ο παραπάνω ορισμός κρίθηκε ανεπαρκής και σταδιακά αντικαταστάθηκε ή, καλύτερα, πλαισιώθηκε από έναν νέο όρο, τον ψηφιακό γραμματισμό. Αν και παρουσιάζονται αρκετές διαφορετικές απόπειρες ορισμού του -με επιμέρους διαφοροποιήσεις- βασικό στοιχείο σε όλες αποτελεί «η ικανότητα του ατόμου να χρησιμοποιεί ψηφιακή τεχνολογία, εργαλεία επικοινωνιών και/ή δίκτυα για να προσεγγίζει, διαχειρίζεται, ολοκληρώνει, αξιολογεί και δημιουργεί πληροφορίες, ώστε να λειτουργεί στην κοινωνία της γνώσης» (International ICT Literacy Panel, 2002).

Ο παραπάνω ορισμός αν και αρκετά περιεκτικός δεν κρίνεται επαρκής και επακριβής καθώς δεν προσδιορίζει ρητά το περιεχόμενο της φράσης «η ικανότητα του ατόμου να χρησιμοποιεί ψηφιακή τεχνολογία». Για ορισμένους ανθρώπους αυτό ταυτίζεται με την αποτελεσματική χρήση ενός υπολογιστή ή ενός συγκεκριμένου πακέτου λογισμικού (Γιαννακοπούλου και Μπάτζιου, 2012). Στην πραγματικότητα, όμως, ως ψηφιακός γραμματισμός ορίζεται κάτι πολύ περισσότερο από την πρόσβαση ή την απλή χρήση ενός υπολογιστή. Είναι η συνεργασία, η ασφάλεια και η αποτελεσματική επικοινωνία. Είναι η πολιτισμική και κοινωνική συνειδητοποίηση και κατανόηση. Είναι η δημιουργικότητα (Ινστιτούτο Εκπαίδευσης της UNESCO, 2003).

Προκειμένου να καταστεί πιο κατανοητό το περιεχόμενο του όρου «ψηφιακός γραμματισμός» θα παρουσιάσουμε ορισμένα από τα βασικότερα στοιχεία, δεξιότητες και ικανότητες τις οποίες, και δια των οποίων, αναπτύσσεται. 

• Παιχνίδι: Στο πλαίσιο του ψηφιακού γραμματισμού το παιχνίδι αντιμετωπίζεται ως μέσο και μορφή επίλυσης προβλημάτων σε συνδυασμό με το ψυχαγωγικό και ενημερωτικό του χαρακτήρα. (Jenkins, Purushotma, Weigel, Clinton & Robison, 2009)
• Κριτική σκέψη: Καθώς στην εποχή μας ο μαθητής έρχεται αντιμέτωπος με ποικίλες και συχνά αντιφατικές μεταξύ τους πηγές πληροφόρησης (internet, social media, blogs κλπ.) καλείται να αναπτύξει επαρκή κριτική ικανότητα προκειμένου να υποβάλει τα ανακαλυφθέντα στοιχεία στη βάσανο της κριτικής θεώρησης προκειμένου να καταλήξει σε ασφαλή, βέβαια και προσωπικά συμπεράσματα (Jenkins, Purushotma, Weigel, Clinton & Robison, 2009).
• Πολιτισμική, Κοινωνική Κατανόηση και Διαπραγμάτευση: Καθώς διανύουμε την εποχή της παγκοσμιοποίησης και της μετατροπής της υφηλίου σε «πλανητικό χωριό» απαιτείται από τους «ψηφιακούς ιθαγενείς» να αναπτύξουν επαρκείς ικανότητες κατανόησης του «περικείμενου», δηλ. του συνόλου των υποβοσκουσών πληροφοριών και οπτικών ανάλογα με την πηγή προέλευσης των πληροφοριών. Το άτομο οφείλει να μπορεί να διακρίνει τις διάφορες οπτικές και προοπτικές και να αντιλαμβάνεται και να ακολουθεί εναλλακτικούς κανόνες (Jenkins, Purushotma, Weigel, Clinton & Robison, 2009).
• Συνεργατικότητα: Στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον που εξασφαλίζουν οι νέες τεχνολογίες, το άτομο καλείται να εγκαταλείψει τον απομονωτισμό που διέκρινε τον παραδοσιακό τρόπο εργασίας και να συνεργαστεί με συναδέλφους από κάθε γωνιά του πλανήτη για την επίτευξη των εργασιακών του στόχων. Στο παραπάνω πλαίσιο η συνεργατικότητα που καλλιεργεί ο ψηφιακός γραμματισμός κρίνεται επιτακτική (Jenkins, Purushotma, Weigel, Clinton & Robison, 2009).
• Προσομοίωση:  Το ψηφιακά εγγράμματο άτομο για την καλύτερη μελέτη και επίλυση προβλημάτων καταφεύγει συχνά στη δημιουργία προσομοιώσεων με τη βοήθεια της τεχνολογίας, οι οποίες του επιτρέπουν να κατανοεί καλύτερα και να εμβαθύνει στα υπό μελέτη φαινόμενα (Jenkins, Purushotma, Weigel, Clinton & Robison, 2009).
• Καταλληλοποίηση: Για την ευκρινέστερη παρουσίαση των εργασιακών του αποτελεσμάτων ο ψηφιακά εγγράμματος άνθρωπος επιλέγει τα κατάλληλα κάθε φορά μέσα και στοιχεία από μια πληθώρα προσφερόμενων. Έτσι ουσιαστικά αναδημιουργεί κάθε φορά το υλικό που μεταχειρίζεται (Jenkins, Purushotma, Weigel, Clinton & Robison, 2009).
  
• Επεξεργασία και Χειρισμός Πολλαπλών Πλαισίων και Πηγών: Όπως προαναφέρθηκε, ψηφιακός γραμματισμός ορίζεται κάτι πολύ περισσότερο από την πρόσβαση ή την απλή χρήση ενός υπολογιστή. Ο σύγχρονος άνθρωπος επιβάλλεται να είναι ικανός να διακρίνει την κατάλληλη πληροφορία μέσα στο πλήθος των προσφερομένων από το διαδικτύο και, χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα εργαλεία να την ανασύρει και να την αξιοποιεί προς όφελός του (Jenkins, Purushotma, Weigel, Clinton & Robison, 2009).
• Πλοήγηση δε διάφορα μέσα: Για την επιτυχή επίτευξη του παραπάνω στόχου θεωρείται προαπαιτούμενο προσόν η γνώση χρήσης του διαδικτύου και των διαφόρων μηχανών αναζήτησής χωρίς όμως να περιορίζεται σε αυτά, αλλά να είναι ικανός να αξιοποιεί και παραδοσιακές μεθόδους ανεύρεσης και αποδελτίωσης της γνώσης.
• Ηλεκτρονική Ασφάλεια: Καθοριστική θεωρείται η εξασφάλιση ασφαλούς περιβάλλοντος περιήγησης, ειδικά στους νέους μαθητές, καθώς η ανεξέλεγκτη περιήγηση στο διαδίκτυο τους καθιστά δυνητικά θύματα ψηφιακού εκφοβισμού, επαφής με πορνογραφικό υλικό ή με τρίτα άτομα που γνωρίζουν στο διαδίκτυο. Απαιτείται από όλους τους εμπλεκόμενους στην εκπαιδευτική διαδικασία να ενσκήψουν στο συγκεκριμένο πρόβλημα και να δημιουργήσουν «ψηφιακά ενημερωμένους και υποψιασμένους» μαθητές (Hague, C. & Payton, S. , 2010).
• Δικτύωση: Το άτομο καλείται να μετατραπεί σε βρόχο πληροφοριών καθώς μέσω έρευνας συνθέτει πληροφορίες που είναι διαθέσιμες από κάποιον (Jenkins, Purushotma, Weigel, Clinton & Robison, 2009), αλλά στη συνέχεια και το ίδιο καθιστά τα δικά του ευρήματα και δημιουργήματα προσβάσιμα σε άλλους, χρησιμοποιώντας ποικίλα μέσα και μορφές (Bawden, 2008).
• Επικοινωνία: Οι μαθητές καλούνται να αναπτύξουν επαρκείς επικοινωνιακές ικανότητες αξιοποιώντας τις δυνατότητες που προσφέρει απλόχερα η σύγχρονη τεχνολογία (synchronous and asynchronous forms of communication). Επιβάλλεται να γνωρίζουν τα χαρακτηριστικά των διαθέσιμων τεχνολογιών και να επιλέγουν την καταλληλότερη κάθε φορά, αναλόγως με το είδος, το κοινό και το στόχο της επιδιωκόμενης επικοινωνίας (Hague, C. & Payton, S., 2010).
• Απόδοση: Η τεχνολογία παρέχει τη δυνατότητα στο άτομο να υιοθετεί διαφορετικές ταυτότητες με στόχο την ανακάλυψη και τον αυτοσχεδιασμό. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται και τα «παιχνίδια ρόλων» στα οποία οι μαθητές υποδύονται διαφορετικούς χαρακτήρες με στόχο την ψυχαγωγία αλλά και τον πειραματισμό (Jenkins, Purushotma, Weigel, Clinton & Robison, 2009).

Επίλογος

Τα παραπάνω στοιχεία χωρίς να εξαντλούν το σύνολο των καλλιεργούμενων από τον ψηφιακό γραμματισμό χαρακτηριστικών αποτελούν όμως τον πυρήνα των δεξιοτήτων τις οποίες οφείλει να κατέχει ο σύγχρονος άνθρωπος προκειμένου να εργαστεί και να διεξαγάγει τις καθημερινές του δραστηριότητες με επιτυχία. Ως σύγχρονοι εκπαιδευτικοί επιβάλλεται να τον βοηθήσουμε να τις αποκτήσει.

Βιβλιογραφία

Bawden, D. (2008). Origins and concepts of digital literacy’, in C Lankshear & M Knobel (eds), Digital literacies: concepts, policies and practices, Peter Lang Publishing, New York, pp. 17–32. Ανάκτηση από: http://sites.google.com/site/colinlankshear/DigitalLiteracies.pdf#page=19

Γιαννακοπούλου, Ε. και Μπάτζιου, Σ. (2012). Ψηφιακός Γραμματισμός ενηλίκων. Διερεύνηση ψηφιακής επάρκειας ενηλίκων. Πρακτικά Εργασιών 8ου Πανελλήνιου Συνεδρίου με Διεθνή Συμμετοχή «Τεχνολογίες της Πληροφορίας & Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση», Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Βόλος. Ανάκτηση από: https://epimorfwsh-b.wikispaces.com/file/view/%CE%A8%CE%B7%CF%86%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF%8C%CF%82+%CE%93%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82+%CE%B5%CE%BD%CE%B7%CE%BB%CE%AF%CE%BA%CF%89%CE%BD.+%CE%94%CE%B9%CE%B5%CF%81%CE%B5%CF%8D%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%B7+%CF%88%CE%B7%CF%86%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE%CF%82+%CE%B5%CF%80%CE%AC%CF%81%CE%BA%CE%B5%CE%B9%CE%B1%CF%82+%CE%B5%CE%BD%CE%B7%CE%BB%CE%AF%CE%BA%CF%89%CE%BD.pdf

Hague, C &  Payton, S. (2010). FutureLab: Digital literacy across the Curriculum. Ανακτήθηκε στις 20 Αυγούστου 2015 από http://www2.futurelab.org.uk/resources/documents/handbooks/digital_literacy.pdf

International ICT Literacy Panel, (2002). Digital transformation: A framework for ICT literacy (A report of the International ICT Literacy Panel) σελ. 10 (2).

Jenkins, Η.,  Purushotma, Ρ., Weigel, Μ., Clinton, Κ. & Robison, Α. (2009). Confronting the Challenges of Participatory Culture. Media Education for the 21st Century. Massachusetts Institute of Technology. Ανάκτηση από: https://mitpress.mit.edu/sites/default/files/titles/free_download/9780262513623_Confronting_the_Challenges.pdf

UNESCO. (2003). Aspects of Literacy Assessment. Topics and Ιssues from the UNESCO Expert Meeting. Paris: UNESCO. Ανάκτηση από: http://unesdoc.unesco.org/images/0014/001401/140125eo.pdf

Πολυγραμματισμοί στην Εκπαίδευση

Κοιτώντας την οθόνη του κινητού ή του υπολογιστή ενός εφήβου θα διαπιστώσουμε ότι η επικοινωνία του με τους συνομηλίκους του δεν περιορίζεται στην ανταλλαγή γραπτών μηνυμάτων αλλά περιλαμβάνει εικονίδια, emoticons, εικόνες ακόμα και αρχεία ήχου. Όπως διαπιστώνουμε, λοιπόν, η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει μεταβάλει δραματικά τον επικοινωνιακό κώδικα των ατόμων θέτοντάς τον σε καινούργια πλαίσια. Σε αυτήν τη νέα κοινωνική κατάσταση ο μέχρι πρόσφατα κυρίαρχος ρόλος της γλώσσας σε θέματα επικοινωνίας περιορίζεται προς όφελος άλλων σημειωτικών τρόπων, ενώ επηρεάζεται και η σημασία του κειμένου, το οποίο από μονοτροπικό και αποκλειστικά γλωσσικό γίνεται πολυτροπικό, δηλαδή συνδυάζει ποικίλους σημειωτικούς τρόπους: γλωσσικό, οπτικό (κινούμενη ή στατική εικόνα, ψηφιακή τυπογραφία κτλ), ηχητικό κ.ά. Οι τρόποι αυτοί λειτουργούν συμπληρωματικά για την παραγωγή νοήματος με τρόπο που κανείς δεν μπορεί να κατανοήσει συνολικά το κείμενο αν περιοριστεί στην ανάγνωση μόνο του γλωσσικού μέρους (Kress, 2000· Χοντολίδου, 1999).

Αν αναλογιστούμε ότι βασικός ρόλος του σχολείου κοινωνιολογικά είναι η προετοιμασία των παιδιών για την αρμονική είσοδό τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι και η εξοικείωσή τους με αποτελεσματικές επικοινωνιακές διαδικασίες και μεθόδους, τότε αντιλαμβανόμαστε ότι επιβάλλεται η ανανέωση του γλωσσικού μαθήματος προκειμένου να συμπορεύεται με τα νέα επικοινωνιακά δεδομένα. Στο πλαίσιο του παραπάνω προβληματισμού αναδύθηκε η λεγόμενη παιδαγωγική του γραμματισμού (literacy education).  Σύμφωνα με αυτήν, η γλωσσική διδασκαλία βασίζεται σε κείμενα που σχετίζονται με τη ζωή των μαθητών και νοηματοδούνται από τους ίδιους, έτσι ώστε η μάθηση να στοχεύει στην αποτελεσματική χρήση της γλώσσας. Επιβάλλεται επομένως η απομάκρυνση από τη στείρα διδασκαλία λογοτεχνικών αποσπασμάτων συγγραφέων που έζησαν σε παλαιότερες εποχές  και χρησιμοποίησαν λόγο απαρχαιωμένο πλέον και για αυτό δύσκολα αντιληπτό από τους μαθητές. Η προσπάθεια του επίσημου σχολείου να γεφυρώσει το χάσμα υιοθετώντας κείμενα από τον καθημερινό λόγο, τον τύπο (εφημερίδες και περιοδικά), το παραμύθι, το δημοτικό τραγούδι, τη λογοτεχνία, την επιστήμη, τη δοκιμιογραφία,τη διοίκηση και την τέχνη κρίνεται ανεπαρκής. Στις μέρες μας πλέον η εκρηκτική ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών, η εμφάνιση του Διαδικτύου καθώς και η έκρηξη των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, που συντελέστηκε τις τελευταίες δεκαετίες, επηρέασε το λόγο και την επικοινωνία, διαμορφώνοντας νέα κειμενικά είδη, δίνοντας έμφαση στην πολυτροπικότητα των κειμένων με τη χρήση της εικόνας, των κιναισθητικών πράξεων αλλά και των πολυμέσων (Χοντολίδου 1999).

The New London Group

Σε μια προσπάθεια να προσδιοριστεί αλλά και να «αντιμετωπιστεί» η αναδυόμενη πραγματικότητα το Σεπτέμβριο του 1994 μια ομάδα δέκα επιστημόνων από όλο τον κόσμο, διαφορετικών ειδικοτήτων, ειδικών στη διδασκαλία του γραμματισμού, με διαφορετικές εθνικές και πολιτιστικές εμπειρίες και θέσεις, συναντήθηκε στην πόλη New London του New Hampshire της Αυστραλίας, για να σκεφτεί για το μέλλον της διδασκαλίας του γραμματισμού και να συζητήσει τι έπρεπε να διδαχθεί και με ποιο τρόπο μέσα σε ένα γρήγορα μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Η έμφαση δόθηκε στον κόσμο που άλλαζε και στις νέες απαιτήσεις των ανθρώπων ως πολιτών σε κοινωνίες που άλλαζαν (Cope & Kalantzis, 2000).

Η ομάδα αυτή ονομάστηκε New London Group και το 1996 δημοσίευσε το πρώτο κείμενό της εισάγοντας την έννοια του πολυγραμματισμού (multiliteracies). Ακολουθώντας τα κελεύσματα των πολυγραμματισμών παραθέτουμε ένα σύντομο βίντεο, το οποίο με εύληπτο τρόπο παρουσιάζει το περιεχόμενο του νέου όρου. 

Με τον όρο που επινόησαν, θέλησαν να περιγράψουν δυο σημαντικές καταστάσεις που σχετίζονται με την πολιτισμική και κοινωνική αλλαγή του επικοινωνιακού τοπίου, δυο επιχειρήματα, όπως τα ονομάζουν. Το πρώτο επιχείρημα ασχολείται με την πολλαπλότητα των διαύλων επικοινωνίας και των μέσων ενημέρωσης, απόρροια της εξέλιξης και φύσης των νέων τεχνολογιών. Τα νέα μέσα επικοινωνίας αναδιαμορφώνουν τον τρόπο που χρησιμοποιούμε τη γλώσσα. Η επίδραση των νέων τεχνολογιών έχει ως αποτέλεσμα την ύπαρξη πολυμορφίας στα κείμενα. Το νόημα παράγεται με μορφές που είναι όλο και περισσότερο «πολυτροπικές», καθώς οι γραπτοί - γλωσσικοί τρόποι παραγωγής νοήματος συνδυάζονται με οπτικούς, ακουστικούς και χωρικούς τύπους (Cope & Kalantzis, 2000).

Προκειμένου λοιπόν το σχολείο να διατηρήσει το ρόλο του ως φορέας εκμάθησης και ανάπτυξης επικοινωνιακών δεξιοτήτων οφείλει να αναδιαμορφώσει άρδην το πρόγραμμα διδασκαλίας θέτοντας στο επίκεντρο τον μαθητή, ο οποίος πλέον δεν αντιμετωπίζεται ως παθητικός δέκτης μηνυμάτων αλλά ως συνδιαμορφωτής τους –τουλάχιστον- καθώς ο ίδιος συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση του πολυγραμματισιακού πλαισίου με το νόημα που αποδίδει στα εκάστοτε μηνύματα.

Πλέον, σύμφωνα με τους θεωρητικούς των πολυγραμματισμών, οι παραδοσιακοί όροι «γράψιμο» ή «παραγωγή λόγου» οφείλουν να αντικατασταθούν από τον νεώτερο και πλέον κατάλληλο «Σχέδιο».

Η εφαρμογή της έννοιας του Σχεδίου στη διδασκαλία της γλώσσας εξασφαλίζει αφενός την ενεργό συμμετοχή των εκπαιδευομένων και αφετέρου την ενασχόληση και εσωτερίκευση ποικιλίας γλωσσικών μορφών -επομένως και νοημάτων- δύο στοιχεία που μεταθέτουν τη διδασκαλία της γλώσσας από τη μονόδρομη παρουσίαση πρότυπων γλωσσικών μορφών και τυποποιημένων νοημάτων.

Η έννοια του Σχεδίου πραγματώνεται μέσα στη σχολική τάξη κατά τη διδασκαλία με τέσσερις τομείς, η σειρά των οποίων μπορεί να αλλάζει στη διδασκαλία:

1.      Τοποθετημένη πρακτική,

2.      Ανοιχτή διδασκαλία,

3.      Κριτική πλαισίωση,

4.      Μετασχηματισμένη πρακτική.

Για να επιτευχθούν με επιτυχία τα προαναφερθέντα απαιτείται οι εκπαιδευόμενοι α) να ασχολούνται με κειμενικές ενότητες πλήρεις νοήματος, οι οποίες θα ανήκουν σε διάφορα είδη λόγου, β) το περιβάλλον διδασκαλίας να είναι πλούσιο σε γραπτά ερεθίσματα, γ) οι συνθήκες επικοινωνίας, κατά τη διάρκεια του μαθήματος, να προσομοιάζουν στο μέγιστο βαθμό τις αληθινές και δ) οι εκπαιδευόμενοι να ασχολούνται κυρίως με πολυτροπικά κείμενα, ώστε να εξοικειωθούν με τους νέους τρόπους παρουσίασης του γραπτού λόγου.

Στο βίντεο που ακολουθεί παρουσιάζονται οι στόχοι που έθεσε το Υπουργείο Παιδείας της Αυστραλίας για τη διδασκαλία των πολυγραμματισμών στους νεαρούς μαθητές. 

Για όσους ενδιαφέρονται να ενσκήψουν περισσότερο στην πρακτική πλευρά της διδασκαλίας των πολυγραμματισμών ακολουθούν ορισμένοι χρήσιμοι σύνδεσμοι:

• Πώς να διδάξετε πολυγραμματισμούς
• Πολυγραμματισμοί στο Σχολείο του 21ου αιώνα
• Η Παιδαγωγική των Πολυγραμματισμών, The New London Group

Βιβλιογραφία

Cope, B., & Kalantzis, M. (2000). Multiliteracies: Literacy Learning and the Designing of Social Futures. London: Routledge.

Kress, G. (2000). Σχεδιασμός του γλωσσικού προγράμματος σπουδών με βάση το μέλλον (Κ. Κανάκη, Μτφρ). Γλωσσικός Υπολογιστής 2 (1-2), 111-124. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Χοντολίδου, Ε. (1999). Εισαγωγή στην έννοια της πολυτροπικότητας, στο Γλωσσικός Υπολογιστής, 1 (1), 115-118. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας